Artikel Knarrenhof
‘Krasse Knarren’ slaan handen ineen voor zelfstandig wonen
Niels van Nimwegen, verslaggever
zaterdag 19 november 2016
Ouderen gaan aan de slag als projectontwikkelaar. Ze willen niet langer wachten tot er voldoende geschikte en betaalbare woningen voor hen op de markt komen. ‘Niet afwachten tot niemand het voor je doet, maar zelf actie ondernemen.’ Dat zegt Peter Prak, sociaal ondernemer en planontwikkelaar. We spreken hem in een café in Zwolle op korte afstand van de plek waar in april de eerste Knarrenhof verrijst. Met zo’n naam is het onmiddellijk duidelijk dat het hier om ouderenwoningen gaat, voor ‘Krasse Knarren’, zoals Prak ze noemt. Het initiatief vindt inmiddels navolging in het hele land. Prak: ‘Bij ons melden zich mensen die op tijd onderkennen dat ze in de toekomst afhankelijk worden en zich daarop voorbereiden.’ Opvallend vaak zijn dat verpleegkundigen die zelf werken in de ouderenzorg. ‘Die weten wat ze te wachten staat en doen er alles aan de eenzaamheid en onmacht die ze op hun werk zien voor zichzelf te vermijden.’
We spreken Prak voor ons dossier Huurdersproblemen, waarin we kijken naar de beschikbaarheid en betaalbaarheid van ouderenwoningen. Een probleem dat zich nu al laat voelen, maar dat in de toekomst nog nijpender zal worden nu Nederland in rap tempo vergrijst. Prak pakt er geroutineerd een presentatie op zijn laptop bij en toont enkele grafieken. ‘Vanaf 2010 zie je een duidelijk trendbreuk. Toen werden de babyboomers 60. Nu al is 24% van alle huishoudens 60 jaar of ouder. Over 20 jaar is 51% van de volwassenen 60+. In 20 jaar een verdubbeling van het huidige aantal.’
‘Gemeentes schrikken zich rot’
Met zulke cijfers dringt zich de vraag op: wie gaat er snel geschikte woningen bouwen voor deze groep? Nu al is er een ernstig tekort en corporaties en commerciële partijen ontwikkelen te weinig plannen om de grijze golf op te vangen . Prak knikt: ‘Het ministerie van Volksgezondheid wijst erop dat ouderen langer thuis moeten wonen, terwijl het ministerie van Wonen juist zorgt dat corporaties dat minder mogen faciliteren. Nieuwe regels, zoals Passend Toewijzen van sociale huurwoningen zorgen ervoor dat er minder geld is voor woningen waarin ook zorg mogelijk is. Gemeentes springen ook nog niet echt in dat gat, terwijl de verantwoordelijkheid voor de ondersteuning sinds de decentralisatie van de zorg bij hen ligt. Gemeenten zouden hun huidige begroting eens moeten leggen op hun bevolkingssamenstelling over 20 jaar. Ze schrikken zich rot’
Knarrenhof duikt in dit gat. Prak stelt dat het beleid er te makkelijk vanuit gaat dat bewoners mantelzorgers in de buurt hebben. ‘We vragen dit steeds aan onze leden: “wie heeft er kinderen binnen 30 kilometer die meerdere keren per week langs kunnen komen voor mantelzorg?” Slechts 1 op de 6 steekt dan zijn of haar vinger omhoog. De overheid gaat dus uit van zorg die er niet is’, aldus Prak.
Met leden doelt hij op de ruim 2600 geïnteresseerden die zich volgens Knarrenhof bij hen hebben ingeschreven. ‘Ze willen in hun eigen omgeving iets vergelijkbaars ontwikkelen als wij hier in Zwolle hebben gedaan. Kleinschalig, betaalbaar en op basis van noaberschap, dialect voor nabuurschap. Dat je elkaar helpt, bijvoorbeeld als iemand uit het ziekenhuis komt en even wat extra ondersteuning nodig heeft bij gebrek aan eigen mantelzorgers.’
Burgerinitiatief
Het concept van Knarrenhof is gebaseerd op het oude idee van een hofje. Woningen rondom een gemeenschappelijke tuin, bedoeld voor 45-plussers en zo ontworpen dat bewoners er zo lang mogelijk zelfstandig kunnen wonen. Alles, van de plaatsing van de stopcontacten tot de breedte van de deuren en de plek en omvang van de badkamer is daarop ingericht. Het idee komt van een oud-verpleegkundige uit Zwolle. Eind 2010 mailt zij Prak, die dan verantwoordelijk is voor de aanleg van een nieuwe stadswijk. ‘Ze zei: er is hier eigenlijk niets voor ouderen met weinig geld. Ik mis woningen waar ouderen bij elkaar kunnen aankloppen voor ondersteuning, zeker als ze geen familie in de buurt hebben. Ik heb haar toen gemeld: je hebt gelijk. Dat moet er komen.’
De Zwolse woningbouwverenigingen zagen het toen niet zitten. Interessant, maar financieel niet haalbaar. Hetzelfde antwoord krijgt Prak bij commerciële partijen. Met de oud-verpleegkundige en een groep geïnteresseerden slaan ze de handen ineen om met ondersteuning van de provincie Overijssel een ontwikkelingstraject in te gaan op basis van Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO). ‘Door bewoners zelf mee te laten doen wordt de kwaliteit beter. De kosten kunnen lager omdat de Stichting geen winstmaximalisatie nastreeft en het inkoopvoordeel deelt met haar deelnemers. Dat maakt woningen beter en betaalbaarder.’
Krasse motorrijders
Dat was 2011. Inmiddels is het 2016 en gaat na een lang traject in april 2017 de spade de grond in. Het wordt een mix van koop en sociale huur, bedoeld voor ouderen met een kleine tot gemiddelde beurs. Lang is onderhandeld over locaties, grondprijs, financiering en de manier waarop bewoners het beheer en de woningtoewijzing op zich nemen. Ook moet de architect tussentijds terug naar de tekentafel, omdat het rijk met een nieuwe Woningwet nieuwe regels voor het ‘Gepast Toewijzen’ van sociale huurwoningen introduceert. De goedkope huurwoningen in het complex pakken daardoor een stuk kleiner uit dan aanvankelijk bedacht. Prak: ‘Aanpassingen die zo’n woning echt levensloopbestendig maken moet je er dan deels uithalen, want die zijn te duur. Op termijn maakt dat zo’n woning niet geschikt, maar daar maakt het Rijk zich minder zorgen over, want aanpassingen zijn de verantwoordelijkheid van de gemeente.’ Het nieuws van het Zwolse initiatief verspreidt zich nu als een lopend vuurtje over de rest van Nederland. In meer dan 60 gemeenten hebben zich 45+-ers aangemeld, de gemiddelde leeftijd is 60 jaar. Van een groep creatieve ouderen in Zutphen, tot een motorclub in Genemuiden die een speciale Bikerhof wil ontwikkelen voor krasse motorrijders. Prak staat maandelijks voor zaaltjes met geïnteresseerde ouderen om ze aan te sporen tot actie. ‘Zo werken we als Stichting. Mensen moeten eerst zelf actieve leden verzamelen en pas dan haken wij als belangenbehartiger aan om met de gemeente te onderhandelen over een locatie en een lokale vereniging te vormen.’
‘Grondprijs is drempel’
In verschillende gemeentes is dat proces in gang gezet. Prak is opgetogen over de interesse, maar ook zichtbaar bezorgd over de vraag of al deze Knarrenhofjes er daadwerkelijk gaan komen. In Zwolle verliep het proces traag en ook in andere plaatsen werkt het achter de schermen vaak anders dan wat gemeentebesturen in hun officiële woonvisie belijden. ‘Het idee dat mensen zelf ontwikkelen vindt men aaibaar, maar ze doen weinig om het daadwerkelijk tot uitvoer te brengen. Burgerparticipatie is vooral leuk als de burgers datgene doen wat ambtenaren en bestuur voor hen bedacht hebben. Maar als ze iets anders willen vinden ze het risico al snel te groot.’ Zo wijzen wethouders weliswaar gebieden aan als potentiële locatie voor een burgerinitiatief zoals een Knarrenhof, maar in praktijk gaan die uiteindelijk vaak naar een projectontwikkelaar die er dure koopwoningen op ontwikkelt. Krijgt een Knarrenhof toch een locatie toegewezen, dan wordt de grondprijs de volgende drempel. Prak: ‘Ik heb meegemaakt dat de ambtenaar tegen mij zei: ‘kunnen jullie zo goedkoop bouwen? Nou dan kan de grondprijs wel omhoog. Dan kun je toch niet serieus zijn als je zegt dat je betaalbare ouderenwoningen wil ontwikkelen?.’
Volgens Prak is het absoluut noodzakelijk dat er meer regie komt op dit dossier. ‘Vaak zien de beleidsafdelingen Zorg en Wonen de voordelen van deze woonvorm wel, maar loopt het vervolgens vast op de afdeling grond en vastgoed die is getraind om maximale winst voor de gemeente nú te maken, en niet om zo te bouwen dat je het risico op te hoge zorgkosten en woningaanpassingen over 10 jaar sterk beperkt. De plekken waar nu vooruitgang wordt geboekt zijn gemeentes waar de wethouder nauw betrokken is bij het project. Wij roeien op veel plekken nu nog tegen de stroom in.’